Кері қайту

Холестерин мен липидтер туралы шындық

Бүгінгі күні холестериннің инфаркт, инсульт және атеросклерозға негізделген басқа да көптеген ауыр қан тамырлары проблемаларының себепшілерінің бірі екенін білмейтін адам аз шығар. Сонымен қатар, бұл аурулар соңғы онжылдықтарда айтарлықтай "жасарғаны"құпия емес. Егер бұрын инфаркт пен инсультқа егде жастағы адамдар шалдықса, қазіргі уақытта атеросклероздың бұл асқынулары тіпті 30 жастағы адамдарда да байқалады. Алайда, біздің қайсысымыз қанымыздағы холестерин деңгейін біледі? Әдетте, бірлі-жарым.

Осыған байланысты біз сіздің назарыңызды холестеринді анықтау сияқты зертханалық сынақтың маңыздылығына, дәлірек айтсақ, бүкіл липидтер алмасуын зерттеуге аударғымыз келеді.

Кез-келген Американдық үшін " Сіздің холестериніңіз қандай?» деген сұрақ орынды. Холестериннің қалыпты мөлшері тек қуануға себеп емес, иесінің лайықты түрде мақтануына да себеп болады. Неліктен? Мұны қарастырып көрейік.

Холестерин - май тәрізді зат - атеросклеротикалық түйіншектің негізгі субстраты және атеросклероздың – адам артерияларының ауруының дамуының басты себебі.

Холестериннің өзі зиянды емес. Қанда белгілі бір мөлшерде май мен холестерин болуы міндетті. Адам ағзасындағы холестериннің рөлі өте зор. Ол жасуша мембраналарының бөлігі болып табылады, сонымен қатар стероидты гормондарды (бүйрек үсті безінің қыртысы гормондары, жыныстық гормондар) синтездеу үшін қажет. D дәрумені де холестериннен түзіледі. Холестерин тағаммен (малдың майы, жұмыртқалар) түсүі мүмкін немесе ағзаның өзінде (бауыр мен ішекте) синтезделеді. Қан сарысуындағы холестериннің қалыпты мөлшері - 3,7-5,2 ммоль/л (160-200 мг/дл). Холестериннің деңгейінде маусымдық ауытқулар болып тұрады: ең жоғары деңгейі қыста, ең төменгі деңгейі жазда байқалады. Шамасы, бұл айырмашылықтар жыл мезгілінің ауысуымен тамақтану мен өмір салтының өзгеруіне байланысты. Холестериннің көп мөлшері қауіпті. Қандағы холестерин деңгейі белгілі бір мәннен асып кетсе, ол түйіншек түрінде артериялардың қабырғаларына жинала бастайды және олардың саңылауын тарылтады.

Бірақ қан тамырлары ауруларының даму қаупін бағалау үшін қандағы холестериннің жалпы деңгейі туралы білу жеткіліксіз. Адамның қанында холестерин мөлшері салыстырмалы түрде жоғары болып, бірақ жүректің ишемиялық ауруының пайда болу қаупі өте аз болуы мүмкін. Керісінше, холестерин мөлшері салыстырмалы түрде төмен болған кезде, адамда жүректің ишемиялық ауруының даму қаупі жоғары болуы мүмкін. Бұл липидтер мен холестериннің өздері қанда ерімейтіндігімен түсіндіріледі, бірақ арнайы липопротеидті ақуыздармен байланысып, олар артериялар арқылы тасымалданады.

Сондықтан, атеросклероздың жеке қаупін анықтай отырып, холестериннен басқа триглцеридтермен, жоғары, төмен және өте төмен тығыздықтағы липопротеидтермен ұсынылған организмнің бүкіл липидтік спектрін білу маңызды. Триглицеридтер бұлшықеттер үшін маңызды энергия көзі болып табылады. Олардың құрамына қаныққан және қанықпаған май қышқылдары кіреді. Қаныққан май қышқылдары малдың майында (сары май, шошқа майы), қанықпаған – өсімдік майларында (күнбағыс, зәйтүн, жүгері майы) кездеседі. Қаныққан май қышқылдары тамақпен бірге келуі мүмкін, сонымен қатар бауырда синтезделуі мүмкін, қанықпағандары ағзада түзіле алмайды, сондықтан олар алмастырылмас болып есептеледі және тамақпен келіп түсуі керек. Триглицеридтердің қалыпты мөлшері - 0,5-1,5 ммоль/л (130 мг/дл дейін). Триглицеридтердің деңгейі толықтық, қант диабеті, созылмалы бүйрек жеткіліксіздігі, алкоголизм, жүктілік кезінде, сондай-ақ кейбір дәрі-дәрмектермен көтерілуі мүмкін.

Липопротеидтер-холестерин мен триглицеридтерді байланыстырылған түрде тасымалдайтын ақуыздар. Дәрігер үшін ең үлкен қызығушылық жоғары тығыздықтағы (ЖТЛП), төмен тығыздықтағы (ТТЛП) және өте төмен тығыздықтағы (ӨТТЛП) липопротеидтер болып табылады. ЖТЛП мөлшері бойынша кішкентай, ақуызы көп, сондықтан берік. Тамыр қабырғасына еніп, олар холестеринді ұстап, оны бауырға апарады. Осылайша, ЖТЛП атеросклероздың дамуына жол бермейді. Ер адамдарда ЖТЛП деңгейі 50 мг/дл-ден, ал әйелдерде 60 мг/дл-ден жоғары қалыпты болып саналады. ЖТЛП деңгейі осындай адамдарда атеросклероздың даму қаупі төмен. Атеросклероздың даму қаупі ЖТЛП төмен болған кезде байқалады: ер адамдарда 35 мг/дл-ден аз және әйелдерде 45 мг/дл-ден аз. ТТЛП және ӨТТЛП негізінен холестеринді тасымалдайды. Сондықтан холестерин деңгейі көтерілген сайын олардың мөлшері артады. ӨТТЛП құрамында көптеген триглицеридтер бар. ТТЛП және ӨТТЛП құрамында ақуызы аз, олар үлкен және жұмсақ. Тамыр қабырғасына еніп, олар" ыдырайды", сол себепті ол холестерин мен триглицеридтерді сіңіріп тұрады. Қандағы ТТЛП және ӨТТЛП деңгейінің көтерілуі атеросклероздың ерте дамуына әкеледі. ЖТЛП деңгейін жанама түрде атерогенділік коэффициенті (АК) бойынша бағалауға болады. Ол неғұрлым аз болса, қанда соғұрлым ЖТЛП көп болады.

Егер пациентте липидтер алмасуының бұзылуы анықталса, дәрігер оларға жануарлардан алынатын майлардың (яғни, майлы ет, май, ірімшік, жұмыртқа, бүйрек тұтынуды азайту), сондай-ақ оңай сіңетін көмірсулардың (қант, шоколад, кәмпиттер, ақ ұн өнімдері) мөлшерін азайтатын арнайы диетаны ұстануды ұсынады. Мұндай науқастардың тамақтануы құрамында талшықтары көп тағамдар – картоп, банан, жүзімнен басқа көкөністер мен жемістер болуы керек. Теңіз өнімдері пайдалы. Егер диета кезінде холестерин деңгейін қалыпқа келтіру мүмкін болмаса, дәрігер оны төмендететін арнайы препараттарды қосымша тағайындай алады.

Талдауға кім жіберді?

Липидтер алмасуына қан талдауын жасауға кез-келген мамандық дәрігері тағайындай алады. Мұны көбінесе кардиолог және невропатолог жасайды, өйткені липидтердің көбеюі стенокардия шабуылдарының көтерілуіне және миокард инфарктісі мен инсульт қаупінің жоғарылауына әкеледі.

Талдауға қан аш қарынға күретамырдан алынады, әдетте таңертең сағат 8-9-да жасалады. Талдау нәтижелері анық болуы үшін оған дұрыс дайындалу керек. Науқас кешкі асты сағат 19.00-ден кешіктірмей ішкені абзал. Кешкі астың жеңіл болғаны жақсы – көкөніс гарнирі немесе пюресі бар кішкене балық немесе майсыз ет. Ботқа немесе майсыз сүзбе жеуге болады. Егер аштық қатты қинаса, ұйықтар алдында бір стақан айран ішуге болады.